Međunarodna konferencija istraživača genocida
Sarajevo, 9-15. Jula 2007.
Osnovne informacije o Konferenciji
U Sarajevu je u periodu od 9. do 15. jula 2007, u organizaciji Instituta za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu i Međunarodne asocijacije istraživača genocida (International Association of Genocide Scholars - IAGS iz Vašingtona), održana Sedma bijenalna Međunarodna konferencija istraživača genocida na temu “Pravovremeno reagovanje na genocid: istraživanje genocida i njegova prevencija”. Konferencija je okupila rekordan broj najeminentnijih istraživača holokausta, genocida i drugih oblika zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava iz čitavog svijeta i pružila im jedinstvenu priliku da se na mjestu najstravičnijeg zločina u Evropi u drugoj polovini dvadesetog stoljeća, oči u oči, suoče sa realnošću i mjestom izvršenja genocida. Oko 800 učesnika i gostiju iz SAD, Izraela, Ruande, Koreje, Armenije, Indonezije, Kambodže, Gane, Kanade, Francuske, Italije, Danske, Hrvatske, Grčke, Poljske, Velike Britanije, Turske, Indije, Ugande, Porto Rika, Argentine, Gvatemale, Bosne i Hercegovine i drugih zemalja, koji fenomen genocida istražuju sa stanovišta raznih nauka i naučnih disciplina, prezentirali su svoje rezultate istraživanja.
Na Konferenciji su prvi put u historiji održavanja ovakvih skupova učestvovali i studenti osnovnih studija, postdiplomskih studija i doktoranti iz 26 evropskih zemalja, kao i sa drugih kontinenata. Među studentima posebno su bili zapaženi studenti Univerziteta u Sarajevu, koji su sa svojim referatima bili aktivni učesnici Konferencije, što je s osjećanjem divljenja plijenilo pažnju iskusnih svjetskih naučnih autoriteta.
Konferencija je radila (pet punih radnih dana, do kasno u noć) u plenarnim i panel sesijama.
Genocidu nad Bošnjacima u Bosni na kraju XX stoljeća bila je posevećena prva i jedina plenarna sjednica. Panel rasprava je bilo 85, pri čemu je u svakoj izloženo od 6-8 referata. Osim rada u plenumu i panelima, svi učesnici i gosti Konferencije prisustvovali su otkrivanju masovne grobnice u Budaku (Potočari) i dženazi na mezarju ekshumiranih i identifikovanih žrtava genocida “sigurne zone UN-a” Srebrenica, u Memorijalnom centru u Potočarima. Učesnici i gosti Konferencije posjetili su i obišli historijske i kulturne znamenitosti: Sarajevo, Mostar, Počitelj, Međugorje, tekiju na Buni i manastir Žitomislići. Svakodnevno su za učesnike i goste Konferencije organizovani prijemi, radni ručkovi, promocije knjiga (naš Institut je promovisao 8 novih izdanja), pozorišne (“Lemkinova kuća” i predstava Roberta Sklota) i filmske predstave (prikazani su filmovi “Grbavica”, zatim “Cant't Do it in Europe”, Indonezija 1965. i “New Year Baby”, kambodžanski film), pjesnički susreti (Akademik Abdulah Sidran, Petar Balakian i Choman Hardi), dokumentarne izložbe (“Aegist Trust/UN Exhibition”; “Beyond Genocide”; “Cultivating Compassion”; “Srebrenica Photo Exhibition” i “Genocide in the UN Safe Area of Srebrenica, July 1995”), te susreti i razgovori sa jednim brojem bosanskohercegovačkih političara. U okviru Konferencije dodijeljene su i 3 novčane nagrade učenicima (srednjoškolcima) – autorima najboljih radova iz oblasti genocida. Objavljivanje konkursa i izbor najboljih radova obavljen je u organizaciji Prosvjetno-pedagoškog zavoda Kantona Sarajevo.
Na Konferenciji predmet razmatranja bili su razni aspekti i pristupi istraživanja holokausta, genocida, te drugih oblika zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava, a prezentirana su bogata i raznovrsna saznanja na bazi istraživanja u raznim dijelovima svijeta: Presude ICTY-a; Genocidni proces: Rano upozorenje, predviđanje i prevencija; Genocid, sjećanje i naracija; Genocid, međugeneracijska promjena i pomirenje; Opsada Sarajeva 1992 – 1995. – elementi genocida; Stvaranje saosjećanja: Prvi koraci ka prevenciji; Genocid i modernitet; Antisemitizam i kultura genocida; Otkrivajući genocid: Lekcije sa IAGS-ovog sastanka iz 2005. godine; Hronike genocida; Masovne grobnice u Bosni – dokaz počinjenog genocida; Sigurne zone UN-a u Bosni – svrha i zloupotreba; Princip predostrožnosti i prevencija genocida; Komparativno istraživanje genocida; Obrazovanje o genocidu u Sjevernoj Evropi; Prepreke pomirenju u Bosni; Koncentracioni logori i druga mjesta zatočenja u Bosni; Ima li alternative konceptu genocida?; Dejtonska teritorijalna - politička organizacija Bosne i Hercegovine nakon ICJ presude; Genocid, predstavljanje i turizam; Okrugli sto o umjetnosti i genocidu; Privrženost zlu; Genocid i društveni aktivizam; Genocid u Darfuru; Medijsko-propagandni aspekti genocida u Bosni i Hercegovini; Presuda Međunarodnog suda pravde u slučaju Bosna i Hercegovina protiv Srbije i Crne Gore; Genocid i motivacija počinioca; Odgađenje pravde ne znači poricanje pravde: Kambodža; Novi glasovi iz Latinske Amerike; Novi pravci u istraživanju genocida; Posljedice nasilja među grupama; Masovna silovanja i genocide u Bosni; Otpremanje genocida na smetljište historije (Okrugli sto); Multidisciplinarni pristupi tretiranju posljedica nestanka i masovnih kršenja ljudskih prava; Genocid i terorizam; Radionica, “Šta je Genocid?”; Velikodržavni projekti i genocid nad Bošnjacima; Genocid nad Armenima i drugim kršćanima u Osmanskoj imperiji; Seksualno nasilje kao genocidna strategija; Utjecaji pojma ‘Etničko čišćenje’ na intervenciju; Genocid i treće strane; Holokaust i sjećanje; Genocidni um; Agresija i genocid u Bosni i Hercegovini; Pristupi Helenocidu; “Pomirenje” u Ruandi nakon genocida; Zločini na Kosovu u kontekstu genocida; Pomirenje nakon genocida; Odnos međunarodne zajednice prema genocidu u Bosni; Interdisciplinarne perspektive prema prirodi i predstavljanje genocida; Religija i genocid u Bosni; Sprečavanje genocida; Genocid, umjetnost i vizuelno predstavljanje; Genocid i seksualno nasilje; Genocid i međunarodno pravo; Genocid i intervencija; Genocid i Konvencija UN: novi pristupi; Psihološki aspekti genocida u Bosni; Može li se sprečavanje genocida učiti? Sa obrazovanjem o genocidu (Radionica); Nošenje sa modernim genocidom; Genocid i svjedočenje; Studenti za zaštitu: Osnaživanje studenata za djelovanje, Izgradnja nade za budućnost (Diskusija za okruglim stolom); Genocid i kolektivno pamćenje; Multidisciplinarni studentski panel I; Posljedica genocida; Lokalna pravda I; Genocid, trauma i nošenje s tim; Genocid i aktivizam treće strane; Geografija genocida nad Bošnjacima I; Multidisciplinarni studentski panel II; Predavanja o genocidu u visokom obrazovanju u evropskom kontekstu; Genocid, umjetnost i književno predstavljanje; Lokalna pravda II; Opraštanje: Transformacija traume u ozdravljenje; Pitanje nadoknade žrtvama genocida; Geografija genocida nad Bošnjacima II; Multidisciplinarni studentski panel III i Poricanje genocida.
U brojnim raspravama dominirala je kritika na račun onih koji donose političke odluke koje tolerišu genocid i druge masovne zločine. Nije bilo pošteđeno ni međunarodno krivično pravo, koga su istraživači okrivili za uspostavljanje previsokog praga za dokazivanje genocida. U više navrata postavljeni su apeli da se redefiniše zločin genocida. Brojni učesnici iznijeli su sumorna predviđanja kada je riječ o mogućnostima za buduću prevenciju genocida. Mnogi su se saglasili da ta prevencija zavisi od političke volje moćnih zemalja da zaustave genocid prije nego što se dogodi.
Jedan broj istraživača iznio je kritički osvrt i na Presudu Međunarodnog suda pravde, kojim je Srbija oslobođena optužbe za genocid nad Bošnjacima, ukazujući, pored ostalog, na činjenicu da je pojam “genocidne namjere” Međunarodnog suda pravde “kontradiktoran i redukcionistički do tačke apsurda” (dr. Marko Attila Hoare), zatim da je Sud odbio da sistematsko uništavanje bošnjačkog kulturnog blaga tretira kao dokaz genocida, itd., itd.
Na Konferenciji je, pored ostalog, posebno istaknuto da je problem holokausta i genocida kompleksan problem koji zahtijeva interdisciplinarni i multidisciplinarni pristup u istraživanju, a što je potvrdilo i učešće na Konferenciji tolikog broja istraživača iz svih nauka i naučnih disciplina. Saopćeni rezultati istraživanja imaju veliki naučni, stručni i društveni značaj.
Konferencija je bila i prilika za podsjećanju na djelo i lik profesora Erica Markusena, jednog od osnivača i aktivnih članova Međunarodne asocijacije istraživača genocida, koji se zalagao da se ova konferencija održi u Bosni i Hercegovini, odnosno u Sarajevu.
U toku Konferencije Institut je potpisao sporazum o saradnji sa Državnim Univerzitetom Rutgers u Newarku – New Jersey (SAD) i otpočeo razgovore za saradnju sa 17 institucija na svim kontinentima, od Kanade do Koreje, te od Argentine do Australije.
Svi učesnici (posebno strani) i gosti Konferencije jednoglasni su u ocjeni da je riječ o svjetskom samitu istraživača – naučnika holokausta, genocida i drugih oblika zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava od historijskog značaja, koga su odlikovali besprijekorno planiranje i izuzetna programska ponuda, uz pohvale naporu uloženom od organizacijskog tima u pripremi Konferencije. Prvi, i za našu zemlju, te i za našu instituciju, svakako i najvažniji učinak Konferencije je činjenica da je genocid u Bosni i Hercegovini postao predmetom zanimanja velikog broja svjetski eminentnih stručnjaka, a da je mnogima, koji su genocid u Bosni i Hercegovini svodili na razmjere “građanskog rata jednih protiv drugih”, sada nesumnjivo jasno da se radi o klasičnoj agresiji na Bosnu i izvršenom genocidu nad Bošnjacima. I medijski odjek Konferencije u inozemstvu - od Argentine do Izraela i Kambodže - govori u prilog ovoj tezi. Međutim, začuđuje činjenica da je izostao odgovarajući odjek u domaćoj javnosti.
Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu ovom se prilikom uvrstio u krug vodećih i relevantnih institucija u oblasti istraživanja genocida. I o jednom i o drugom svjedoče brojni pozivi za saradnju sa Institutom, iz SAD-a, Kanade, Brazila, Argentine, Gane, Ruande, Ugande, Kuvajta, Izraela i Palestine, Armenije, Gruzije, Poljske, Kambodže, Koreje, Tajlanda i Australije. Neki od oblika te saradnje već su konkretno naznačeni, poput panela o genocidu nad bosanskim Muslimanima kojeg novembra ove godine organizuje Centar za holokaust Saveznog univerziteta u Buenos Airesu.
S jedne strane, sve ovo ne bi bilo moguće bez podrške najrazličitijih ljudi i struktura unutar i van Instituta, koji su imali viziju o pripremi i realizaciji Konferencije; s druge strane, ovaj uspjeh Institutu nameće dodatnu obavezu da u danima koji dolaze u borbi za naučnu pravdu, istinu i pouke genocida u Bosni i Hercegovini i svih drugih genocidâ, ustraje još čvršće i organizovanije. To zahtijeva sistematiku u radu, te osiguranje infrastrukturnih uvjeta, na čemu će Institut nastaviti predano raditi. To visoko mjesto na svjetskoj akademskoj sceni dugujemo ne samo dosadašnjom predanom danonoćnom radu nego i brojnim žrtvama genocida u Bosni i Hercegovini, čiji smo glas na Konferenciji prenijeli u cijeli svijet.
Konferencija je doprinijela da naučna akademska zajednica svijeta definitivno prevagne na stranu istine i pravde u poimanju i interpretaciji događaja u Bosni na kraju XX stoljeća. Nakon svega što su tokom intenzivnog petodnevnog rada na tribini ove konferencije utvrdili i kazali brojni istraživači, a posebno naučni autoriteti iz Upravnog odbora IAGS-a, istinski korifeji savremene viktimološke nauke, poricatelji genocida u Bosni i drugim zemljama ostali su bez ikakvog uporišta i protuargumenata.
Ova je konferencija bila jedinstvena, jer je okupila istraživače sa svih kontinenata, koji iz najrazličitijih stručnih i naučnih perspektiva i disciplina posmatraju najteže zlo koje je zadesilo savremeno čovječanstvo – zločin genocida. Tom su zlu, gledajući u masovnu grobnicu Budak kod Srebrenice, brojni istraživači i sami pogledali u oči. Postoji konsenzus, a to je pokazala ova konferencija, da svjetska akademska zajednica kritikuje negativni stav međunarodne političke i pravne javnosti prema genocidu nad Bošnjacima Bosne i Hercegovine, te holokaustu i zločinu genocida drugdje. Istraživači su ti koji pozivaju na odgovornost svih počinilaca. Sve je to, na ovoj konferenciji, potkrijepljeno i brojnim referatima.
Učesnici Konferencije
U radu Konferencije učestvovali su: Israel Charny, Institute on Holocaust & Genocide Jerusalem, Israel; Ragip Zarakoglu, Istanbul, Turkey; Gregory Stanton, Genocide Watch, Washington, DC.; Smail Čekić, Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Sarajevo; Muhamed Mešić, Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Sarajevo; Sonja Biserko, direktor Helsinškog odbora za ljudska prava Srbije, Beograd; Edina Bećirović, Univerzitet u Sarajevu; Zarije Seizović, Univerzitet u Zenici; Richard G. Hovannisian, History, University of California, Los Angeles; Ugur Umit Ungor, History, University of Amsterdam, Rubina Peroomian, University of California, Los Angeles; Muhamed Mujakić, Univerzitet u Sarajevu; Artemis Pipinelli, Walden University; Anie Kalayjian, Fordham University, New York; Eric D. Weitz, History, University of Minnesota, Minneapolis; Marc Drouin, History, Universitete de Montreal Canada; Selmo Cikotić, ministar odbrane Bosne i Hercegovine; Rebecca Parson, University of Mary Washington, Fredricksburg, Virginia; Deborah Mayersen, History, University of Melburne, Australia; Florence Hartman, writer; Anna Sheftel, History, Oxford University; Jacob R. Boersema, Development Studies, University of Amsterdam; Ramajana Hidić Demirović, History, Indiana University, Bloomington; Selma Leydesdorff, Oral History and Culture, University of Amsterdam; Pam Maclean, History, Deakin University, Victoria, Australia; Ann Weiss, Education, University of Pennsilvania, Philadelphia, Pennsilvannia; Deborah Staines, Critica and Cultural Studies, Macquarie University, Sydney, Australia; Stephanie Mc Kinney, History, Claremont Graduate University, Claremont, California; Elizabeth J. Sausele, Education, Trinity International University, Deerfield, Illinois; Amy C. Hudnall, Peace Studie, Appalachian State University, Boone, North Carolina; Louise L. Lambrichs, Independent Scholar/ Writer, France; Henry Maitles, Faculty of Education, University of Strathclyde, Glasgow, Scotland; Armen T. Marsoobian, Philosophy, Southern Connecticut state University, New Haven; Faruk Čaklovica, Univerzitet u Sarajevu; Dževad Termiz, Univerzitet u Sarajevu; Ante Milanović, Univerzitet u Sarajevu; Eli Tauber, editor-in-chief, «Jewish Voice» Sarajevo; Suzanne Bardgett, Imperial War Museum, London; Amor Mašović i Jasmin Odobašić, Federalna komisija za nestale osobe, Sarajevo; Amra Begić, Visitor Services, Srebrenica Potočari Memorial and Cemetery Service; Lee Lee, Independent Artist, Denver; Jill Thurman, Rocky Mountain Survivors Center, Denver, Colorado; Izabela Lundborg, Rocky Mountain Survivors Center, Denver, Colorado; Tomas Borovinsky, University of Buenos Aires, Ergentina; Emmanuel Taub, Social Sciences, University of Buenos Aires, Argentina; Akio Kimura, International Business and Management, Kanagawa University, Yokahama, Japan; Thomas Hochmann, Law, University Paris 1 Pantheon-Sorbonne, France; Spencer Institute, West Newton, Massachusetts; Steven K. Baum, Psychology, College of Santa Fe, Santa Fe, New Mexico; Andrew Holcom, Atropology, Western Washington University, Bellington, Washington; Simone Gigliotti, History, Victoria University of Wellington, New Zeland; Donna-Lee Frieze, Deakan University, Victoria, Australia; Hilary Earl, History, Nipissing University, North Bay, Ontario, Canada; Eva Klonowski, Rifat Kešetović i Nermin Sarajlić, ICMP; Haris Silajdžić, član Predsjedništva Bosne i Hercegovine; Omer Ibrahimagić, Univerzitet u Sarajevu; Enis Omerović, International school of Bosnia and Hezegovina; Elihu D Richter i Rony Blum, Medical Center, Jerusalem, Israel; Jutta Lindert, Public Health, University of Ludwigsburg, Germany; Robert Melson, Holocaust and Genocide Studie, Clark University, Worcester, Massachusetts; Edward Kissi, Africana Studies, University of South Florida, Tampa, Florida; Vijaya Thakur, International Relations, Bryn Mawr College, Bryn Mawr, Pennsilvania; Anton Weiss-Wendt, Norwegian Holocaust Centre, Oslo, Norway; Gitte Almer Nielsen i Stine Thuge, Danish Institute for International Studies, Copenhagen, Denmark; Joyce Apsel, Humanities, New York University; Tone Bringa, Antropology, University of Bergen, Norway; Jasmina Beširević – Regan, Sociology, Yale University, New Haven; Kirsten Juhl, Social Sciences, University of Stavanger, Norway; Miodrag Kapor, Economics, Rutgers University, Newark, New Jersey; David Pettigrew, Philosophy, Souther Connecticut State University, New Haven; Murat Tahirović, Savez logoraša Bosne i Hercegovine; Senadin Ljubović, Klinički univerzitetski centar Sarajevo; Elizabeth Batha, Christian Solidarity Worldwide, London; Dominik Schaller, Mathias Gsponer i Herve Georgelin, Humanities, University of Berne, Switzerland; Jacques Semelin, Center for International Research and Studies – Paris, France; Alaga Dervišević, Sarajevo; Phon van den Biesen, Advocate, The Hague, Nederlands; Benita Sumita, novinar, Indija; Stephanie Mc Kinney, History, Claremont Graduate University, Claremont, California; Anna Sheftel, History, Oxford University; Anna Weitz, regisor, Sweden; Stephen Feinstein, Holocaust and Genocide Studies, University of Minnesota, Minneapolis; Fay Grajower, Arts studio, Boston, Massachusetts; Karen Frostig, Lesley University, Camridge, Massachusetts; Paul Miller, History, International University of Sarajevo and Mc Daniel College, Westminister, Maryland; Hilary Earl, History, Nipissing University, North Bay, Ontario, Canada; Harald Welzer, Center for Interdisciplinary Memory Research, Essen, Germany; Alex Hinton, Antropolgy, Rutgers University, Newark, New Jersey; Jemes Waller, Psychology, Witworth University, Spokane, Washington; Charli Carpenter, Graduate School of Public and International Affairs, University of Pittsburg, Pennsylvania; Edward S. Majian, Philosophy, Saint Peter's College, Jersey City, New Jersey; Hasmig Tatiossian, Global Affairs, New York University; Tigran Sarukhanyan, Visiting Research Fellow at the Public Record Office, London; Stiven Leonard Jacobs, Religion Studies, University of Alabama, Tuscaloosa, Alabama; Joyce Apsel, Humanities, New York University; Martha Heinemann Bixby, Government, Georgetown University, Washington, D.C.; Kathryn V. Johnson, Religious Studies, University of North Carolina, Charlotte, North Carolina; Šemso Tucaković, Univerzitet u Sarajevu; Sakib Softić, Univerzitet u Sarajevu; Kasim Trnka, Univerzitet u Tuzli; Keith Doubt, James E. Waller, Psychology, Whitworth University, Spokane,Washington; Rowan Savage, Sociology, University of Sydney, Australia; Ravi Bhavnani, Political Sience, Michigan State University; Aleksandra Sasha Miličević, Sociology and Anthropology, University of North Florida, Jackonsville, Florida; Alette Smeulers, PhD, Criminal Law and Criminology, VU University Amsterdam; Helen Jarvis, Chief of Public affairs, Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia, Phnom Penh, Cambodia; Meng Try EA, Global Affairs, Rutgers University, Newark, New Jersey; Judge Agnieszka Klonowiecka-Milart, International Judge, UN Mission in Kosovo; Daniel Ferstein, Center of Genocide Studies, Universidad Nacional Tres de Febrero, Argentina; Marcia Esperaza, Criminal Justice, John Jay College, New York; Marc Drouin, History, Universite de Montreal, Canada; Rachel McCullough, History, Scripps College, Cleremont, California; Jackson Sherrat, Wilfrid Laurirer University, waterloo, Ontario, Canada; Pamela de Condapppa, Archaelogy, Camridge University; Erin Jesse, History, Concordia University, Montreal, Canada; Adam Jones, Political Science, University of British Columbia, Canada; Scott Straus, Political Science, University of Wisconsin, Madison; Emanuela Castano, Psychology, New School for Social Research, New York; Sabina Ćehajić, Psychology University of Sussex, Brighton; Rupert Brown, Psychology, University of Sussex, Brighton; Ernesto Verdeja, Wesleyan University, Middletown, Connecticut; Izet Pajević, University of Tuzla, Bosnia and Herzegovina; Marijana Senjak, Women's therapy Center Medica Zenica; Hazel Cameron, University of Stirling, Scotland; Shivon Byamukama, Glasgow Caledonian University, Scotland; Mutangana Jean Bosco, Prosecutor with National Jurisdiction, Rwanda; Jacob R. Boersema, Development Studies, University of Amsterdam; Bert Ingelaere, Anthropology, University of Leuven; Ron Adams, Residential Services, La Trobe University, Victoria, Australia; Kathryne Bomberger, Thomas J. Parsons i Asta Maria Zinbo, International Commission on Missing Persons (ICMP), Sarajevo; Elizabeth R. Midlarsky, Teachers college, Colimbia University, New York; Manus I. Midlarsky, Rutgers University, New Brunswick, New Jersey; Shimon T. Samuels, International Relations, Simon Wisentahl Centre, Jerusalim, Israel; Martin Shaw, University of Sussex, Brighton; Martin Mennecke, Holocaust and Genocide Studies, Danish Institute for International Studies, Copenhagen, Denmark; Carole Hodge, University of Glasgow; Adam Jones, Genocide Studies, Yale Uniersity, New Haven, Connecticut; Myrna Goldenberg, Holocaust Studies Program, Montgomery College, Marylend; Ruby Reid, Social Welfare, University of California, Berkeley; Sandesh Sivakumaran, School of Law, University of Nottingham; Rony Blum i Elihu D. Richter, Visiting Scholar, Hebrew University-Hadassah School of Public Health and Community Medicine, Jerusalem, Israel; Shira Sagi, Faculty of Law, Hebrew University, Jerusalem, Israel; Steven Leonard Jacobs, Religious Studies, University of Alabama; Yair Auron, Political Science and International Relations, Open University, Israel; Hazel Cameron, Sociology/Criminology, University of Stirling, Scotland; Barry Dackombe, History, The Open University; Fred Gunfeld, International Relations and Human Rights, Maastricht University and Utrecht University; Herb Hirsch, Govrnment and Public Affairs, Virginia Commonwealth University, Richmond, Virginia; Ruth Linn, Faculty of Education, University of Haifa, Israel; Ulla Strange-Hansen, Holocaust and Genocide Studies, Danish Institute for International Studies, Copenhagen, Denmark; Marla Stone, History, Occidental College, Los Angeles, California; Edward Carpenter, United States Marine Corps; Putri Astrid Kartika, Institute for policy Research and Advovacy, Jakarta, Indonesia; Jack Nusan Porter, Spencer Institute, West Newton, Massachusetts; Shakhawan Shorash, Political Science, University of Copenhagen, Denmark; Nikola Kovač, Univerzitet u Sarajevu; Norman Cigar, Marine Corps University, Quantico, Virginia; Mirsad Abazović, Univerzitet u Sarajevu; Senija Milišić, Institut za historiju, Sarajevo; Nicolas Uzunoglu, National Technical University of Athens, Greece; Aktsoglou Z. Iakovos, History, Hellenic Police Academy, Athens, Greece; Thea Halo, Sano Themia Halo Pontian Heritage Foundation, Greece; Theofanis Malkidis, Languages, University of Thrace, Greece; Vassilios Kyratzopoulos, associations of Constantinopolitans, Helleas, Greece; Nigel Eltringham, Antropology, University of Sussx, Brighton; Sussane Buckley-Zistel, Peace Research Institute, Frankfurt, Germany; Eugenia Zorbas, Development Studies, London School of Economics and Political Science; Lyndsay McLean Hilker, Development Studies/Social Antropology, University of Sussex, Brighton; Kasaija Phillip Apuuli, Political Science, Makerere University, Kampala, Uganda; Kissi, Edward, African Studies, University of South Florida, Tampa, Florida; Daniel Feierstein, Center for Genocide Studies, Universidad Nacional Tres de Febrero, Argentina; Benita Sumita, journalist, India; Hayk Demoyan, Armenia Genocide Memorial Museum and Institute, Armenia; Kok-Thay Eng, Documentation Center of Camodia, Phnom Penh, Cambodia and Rutgers University, Newark, New Jersey; Scott Straus, University of Wisconsin, Madison; Jutta Lindert, University of Ludwigsburg, Germany; Azem Vlasi, advokat, Priština, Kosovo; Haki Kasumi, Priština, Kosovo; Albin Maloku i Haris Vejo, Univerzitet u Sarajevu; Erik Ehn, John Kern, Julia Paskin, Catherine Strecker Theater, California Institute of the Arts, Valencia, California; Shivon Byamukama, Glasgow Caledonia University, Scotland; Nicole Bryan, Global Affairs, Rutgers University, Newark, New Jersey; Paul Conway, Suny College at Oneonta, New York; Nejra Nuna Čengić, Univerzitet u Sarajevu; Tilman Zulh, president of the German and the International Association for Threatened Peopls; Ivo Komšić, Mirko Pejanović i Jusuf Žiga, Univerzitet u Sarajevu; Lyndsay McLean-Hilker, Martin Shaw, Nigel, Eltringham International Relations, University of Sussex, Brighton; Kemal Aydin, International University of Sarajevo; Muharem Omerdić, Islamska zajednica u Bosni i Hercegovini, Sarajevo; Andrew Woolford, Sociology, University of Manitoba, Winnepeg, Canada; Paul R. Bartrop, History Bialik College, Hawthorn East, Australia; Isabelle Macgregor, Sociology, Australian National University, Canberra, Australia; Wibeke Kristin Timmermann, Human Rights, University of Ireland, Galway, Ireland; Stephen Feinstein, Holocaust and Genocide Studies, University of Minnesota, Minneapolis, Minnesota; Lee Lee, Independent Artist, Denver; Rob Lemelson, Anthropology, University of California, Los Angeles; Anna Weitz, Indpendent Scholar/Filmmaker, Sweden; Lisa DiCaprio, Amy Fagin, History, Boston College, Chestnut Hill, Massachusetts; Karen Frostig, Social Sciences, Leseley University, Camridge, Massachusetts; Sarah Staveteig, Sociology and Demography, University of California, Berkeley; Meena Chary, Public Administration, Florida Atlantic University, Boca Raton, Florida; Angela Debnath, Hebrew and Jewish Studies, University College, London; Maggie Eastvood, Kas Wachala Law, Edge Hill University, Ormskrirk, Lancashire; Elisa von Joeden-Forgey, History, University of Pennsylvania, Philadephia, Pennsylvannia; Ana Stahov, University of Vienna; Selma Mezetović, Ehlimana Memišević, Zijad Aljović, Senada Maličević, Univerzitet u Sarajevu; Martin Mennecke, Holocaust and Genocide Studies, Danish Institute for International Studies, Copenhagen, Denmark; Sevane Gariban, Intl Criminal Law, University of Paris, France; Susana SaCouto, War Crimes Research Office, American University, Washington, D.C.; Melanie Klinkner, Bournemouth University, Bournemouth; Jens Meirhenrich, Government and Social Studies, Harvard University, Cambridge, Massachusetts; Richard M. O'Meara, Global Affairs, Rutgers University, Newark, New Jersey; Marla Stone, History, Occidental College, Los Angeles, California; Roselyn Kwamboka Akombe, Political UN, New York; Mariana Carpanezzi, International Relations, University of Brasilia, Brasil; Alan J. Kuperman, LBJ School of Poblic affairs, University of Texas at Austin, U.N.; Lorna Waddington, International History, University of Leeds; Robert Karl Hitchcock, Antropolgy, Michigan State University, East Lansing, Michigan; Yehonatan Alsheh, Sociology, The Open University, Israel; Kok-Thay Eng, Global Affairs, Rutgers University, Newark, New Jersey; Simona Novinec, Shakhawan Shorash, Social Sciences, University of Copenhagen, Denmark; Jackson Sherratt, Wilfred Laurier University, Waterloo, Ontario, Canada; Ismet Dizdarević, Slobodan Loga, Slobodan Pavlović, Muhamed Šestanović, Mujo Slatina, Univerzitet u Sarajevu; Stevan Weine, University of Illinois, Chicago; Matthew Levinger, United States Holocaust Memorial Museum, Washington, D.C.; Morgan Blum, Holocaust Center of Northern California, San Francisko, California; Gregory Weeks, International Relations, Webster University, Vienna, Austria; Petar Popović, University College London; Nicole Frechette, International Relations, Webster University, Vienna, Austria; Catherine Filloux, Independent Playwright, New York City; Sharon Marquart, Romance Languages, University of Michigan, Ann Arbor, Michigan; David Petrigrew, Philoshopy, Southern Connecticut State University, New Haven; Sam Boarer, Chairperson, Aegis Students & University of Derby, Richard Nevell, Campaigns Officer, Aegis Students & Kingston University, London; Jonathan Bower, National Coordinator, Aegis Students & Oxford University; Ron Adams, Residential Service, La Trobe University, Victoria, Australia; Hariz Halilović, Anthropology University of Melburne, Australia; Carlos Antamarian, University of Mexico; Richard Marcano, Political Science, University of North Carolina, Charlotte; Velma Šarić, Adnan Bajrić, Merisa Karović, Semira Nuhanović, Meldijana Arnaut, Rasim Muratović, Velid Šabić, Jasna Balorda, Muharem Kreso, Bakir Alispahić, Fikret Bećirović, Zijad Rujanac, Zilha Mastalić, Faid Hećo, Hajriz Bećirević, Osman Selak, Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava, Univerzitet u Sarajevu; Almir Hasanović, Univerzitet u Sarajevu; Rob Lemelson, Doug Hollan Anthropology, University of California, Los Angeles; Leslie Dwyer, Anthropology, Haverford, Pennsylvania; Puri Astrid Kartika, Institute for Policy Research and Advocacy, Jakarta, Indonesia; Armen Marsoobian, Philosophy, Southern Connecticut state University, New Haven; Karen Kovach, Family Medicine, Mercer University, Atlanta, Georgia; Ernesto Verdeja, Government, Wesleyan University, Middletown, Connecticut; Trine Eide, Anthropology, Universitety of Bergen, Norway; Helen Jarvis, Chif of Public Affairs, Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia, Phnom Penh, Cambodia; Lisabeth Meyers, History, London School of Economics, London; Hanna Kinzler, Anthropology, McGill University, Montreal, Canada; Lorrie L. King, Just Cause, Inc., Atlanta, Georgia; Alan Kilpatrick, Theatre in the Square, Marietta, Georgia; Jutta Lindert, Public Health, University of Ludwigsburg, Germany; Choman Hardi, Holocaust and Genocide Studies, Uppsala University, Sweden; Keith Pomakoy, History, Adirondack Community College, Queensbury, New York; Bekah A. Stolhandske, London School of Economics, London; Slobodan Lang, Social Medicine, Croatian National Institute of Public Health, Zagreb; Hasan Balić, Judge Human Rights Chamber; Lecturer, University of Sarajevo; Avdo Hebib, Sarajevo; Nora Esmat, International Studies, San Francisco state University, San Francisco; Studenti Univerziteta u Sarajevu: Amir Avdagić, Mirnes Dervišević, Sedžad Muhić i Hidajeta Hasanbegović; Philip Spencer, Brian Brivati, Kingston University, London; Brian Philips, Oxford Brookes University, Oxford; Jacques Semelin, Center for International Research and Studies Centre National de la Recherche Scientifique Paris, France; Peter Balakian, English, Colgate University, Hamilton, New York; Choman Hardi, Upsalla Programme for Holocaust and Genocide Studies, Sweden; Andrew Woolford, Sociology, University of Manitoba, Winnipeg, Canada; Sarah Wagner, Anthropology, Harvard University, Cmaridge, Massachusetts; Anie Kalayjian, Fordham University, New York; Artemis Pipinelli, Walden University; Edward S. Majian, Philosophy, Saint Peter's College, Jersey City, New Jersey; Ani Degirmencioglu, Political Science, University of Vienna, Austria; Sam Garkawe, Law and Justice, Souther Cross University, Lismore, New South Wales, Australia; Fikret Karčić, Hakija Đozić i Duljko Hasić, Univerzitet u Sarajevu; Mesud Hero, Historijski muzej Bosne i Hercegovine, Sarajevo; Andrew Holcom, Anthropology, Western Washington University; Aleksandar Saša Klobučarić, University of Viena, Austria; Damir Arnaut, Predsjedništvo BiH; John Evans, Former U.S.A. Ambassador to the Republic of Armenia, svjedoci genocida: Munira Subašić, Srebrenica; Hasan Nuhanović, Srebrenica; Kada Hotić, Srebrenica; Esma Palić, Žepa; Ibrahim Karović, Foča; Mehmed Dizdar, Stolac i Bakira Hasečić, Višegrad; studenti svjedoci genocida u Bosni (u vrijeme izvršenja agresije genocida bili su djeca): Amer Hrustić, Admir Sejdinović, Azmir Alić, Nermina Sejdinović, Džemal Džananović, Elvisa Haskić, Nermina Dautbašić i Sadmir Nukić.
Uspješnom radu Konferencije poseban doprinos dali su i najviši predstavnici zakonodavne i izvršne vlasti Grada, Kantona Sarajeva i Federacije Bosne i Hercegovine: Semiha Borovac, gradonačelnica Grada Sarajeva, dr. Denis Zvizdić, predsjednik Skupštine Kantona Sarajeva, Samir Silajdžić, predsjednik Vlade Kantona Sarajeva, ministar obrazovanja i nauke u Vladi Kantona Sarajevo mr. Safet Kešo, ministri u Vladi Federacije Bosne i Hercegovine Edin Mušić i Zahid Crnkić, kao i Amer Ćenanović, načelnik Općine Ilidža.
Odjeci Konferencije i reagovanja na ovaj skup
Prof. dr. Gregory Stanton[1], novoizabrani predsjednik Međunarodne asocijacije istraživača genocida, kaže da je, “..... Konferencija u Sarajevu bila najbolja ikada do sada organizovana konferencija IAGS-a, da je tim Instituta bio apsolutno savršen i da je Institut kao domaćin, te Sarajevo kao mjesto održavanja zadalo muke svim budućim domaćinima konferencija, jer je teško moguće da iko konferenciju organizuje na ovom nivou”. Pun riječi hvale je i prof. dr. Israel Charny[2], koji kaže da je “organizatorima Konferencije – Institutu za ratne zločine Univerziteta u Sarajevu – zahvalan na najljepšem poklonu kojeg je pred kraj svog predsjedavanja Asocijacije mogao dobiti: genijalno organizovanoj Konferenciji”.
Na početku suđenja Crvenim Kmerima u glavnom gradu Kambodže, Pnom Penu, predsjednica Glavnog vijeća Suda za ratne zločine u Kambodži, Australka prof. dr. Helen Jarvis[3], rekla je u uvodnom pledoajeu na suđenju: “...upravo sam se vratila iz Bosne i Hercegovine, jedne zemlje koju je, poput Kamdodže, zadesila stravična sudbina terora i genocida. U Bosni sam zastrašeno slušala riječi profesorâ koji istražuju tamošnji genocid; slušala profesore Čekića, Mešića, Mašovića i rekonstruisala bosanskim riječima kambodžansku stvarnost. Kosti rasute po bosanskim brdima plod su istog onog svjetskog zla koje je prekjučer zadesilo Kambodžu, jučer Bosnu, danas Darfur, a sutra neki drugi dio čovječanstva. Nakon posjete Bosni sve mi je ovo jasnije nego ikada...”.
Direktor Instituta za zločine režima Idi Amina u Ugandi, prof. dr. Phillip Kasaija[4] rekao je da je “organizatorima Konferencije neizmjerno zahvalan za jedinstvenu razmjenu znanja i iskustava”, te najavio da će u Ugandi od iduće školske godine na Nacionalnom univerzitetu Makerere jedan od predmeta biti “Genocid van Afrike”, a da će ključnu literaturu predstavljati djela prof. Smaila Čekića na engleskom jeziku.
U Izraelu, dnevne novine “Jediot Ahronot”[5] (“Najnovije vijesti”) objavile su članak pod nazivom “Kosti neželjene”, te u njemu predstavile rad Konferencije i prenijele iskustvo svoje dopisnice Maayan Blum, koja je u Sarajevu prisustvovala Konferenciji. Blum je Konferenciju nazvala “…prilikom da se upozna sa stoičnom patnjom bosanskih Muslimana, iskasapljenih poput ‘djece Izraelove’ (Jevreja) u Hitlerovoj Njemačkoj, iskrvarenih na rukama Miloševićevih krvopija”. Članak je bio jedinstven, jer je prvi objavljen o genocidu van konteksta holokausta u tradicionalno desno orijentisanom listu, te prvi koji je otvoreno Miloševićev režim stavio u ravan sa Hitlerovim, što je u današnjem Izraelu izuzetno osjetljiva tema.
“El Jornal”[6] u Argentini prenosi iskustvo učesnika Konferencije koji su pristigli iz Argentine i priču o neprekinutom fašizmu, te se osvrće i na domaćina Konferencije: “Teško nam je bilo zamisliti Institut koji nam je bio domaćin. Vrijeme nam nije dopustio, ali jako bih volio da smo posjetili kuću u kojoj živi toliko sakupljene patnje. Razgovarao sam sa saradnicima Instituta i svi su na neki način povezani s nedavnom bolnom stvarnošću. Iskustvo genocida u Bosni je baš iz tog razloga svježije i tim bitnije za savremeni svijet, jer ga prenose preživjeli koje možemo saslušati, ali i upitati (...) Bol je nešto čega po pravilu prekasno postanemo svjesni. Jedan od domaćina nam je rekao da je Institut tek nedavno dobio prostorije i da se, pored borbe sa pokvarenim sanitarijama i trošnom zgradom, moraju boriti i sa hordom onih koji u ime rata poriču zločin genocida, te onih koji u ime mira ne dopuštaju da se o genocidu priča. To upravo potvrđuje tezu: od svog ljudskog oružja, najbolnije je istina.” Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava pozvan je, nakon ovog teksta, da u okviru Južnoameričke konferencije o genocidu i ratnim zločinima organizuje plenarno izlaganje o temi genocida u Bosni i Hercegovini i istraživanja njegovih rezultata. Bit će to prvi put da se o genocidu u Bosni i Hercegovini govori na tlu Južne Amerike.
Deborah Lipstadt,[7] jedna od najpoznatijih i najpriznatijih eksperata na polju istraživanja holokausta, kaže da joj je Konferencija omogućila da tragediju Sarajeva, Srebrenice i drugih dijelova Bosne i Hercegovine doživi i poima da se “tragedija, ustvari, još uvijek događa”. Lipstadtova je u jednom razgovoru s novinarima u Atlanti 28. jula izjavila da je “shvatila koliko je brižno planiran genocid u Bosni i Ruandi, te da je UN tačno znao šta dolazi i nije učinio ništa”. “Time je”, dodaje Lipstadtova, “pod kišom srpske artiljerije nestajala bogata evropska, muslimanska kultura, most između islama i Zapada”, pozivajući se na riječi Adama Lebora. “Poruka Konferencije – jasnija nego ikad ranije – je da se maksima “nikad više (never again)” pretvorila u “opet i opet i opet” (again and again and again)”.
Hayk Demoyan,[8] direktor Muzeja armenskog genocida u Jerevanu, u Armeniji, kazao je “kako je oduševljen Konferencijom i njezinim učinkom”, te je pozvao Institut na saradnju, a kao prvi konkretan korak predložio postavljanje izložbe i održavanje niza predavanja u Jerevanu o genocidu u Bosni i Hercegovini. Demoyanove utiske sa Konferencije prenijeli su i jarmenski mediji.
Asirska međunarodna novinska agencija (AINA),[9] koja opslužuje asirsko-aramejsku dijasporu od oko deset miliona ljudi širom svijeta, prenosi na svojoj internet stranici pozitivne reakcije asirskih medija na panel na Konferenciji o genocidu na Bliskom istoku početkom XX stoljeća. Asirski genocid je kontroverzna tema, te ga se često poriče, a organizatorima je izrečena zahvalnost na besprijekornoj organizaciji. Istovremeno, AINA uz članak donosi i fotografije masovne grobnice na Budaku uz tekst, na asirsko-aramejskom, o Srebrenici.
Internet stranica Evropske komisije[10] (http://youthweek.eu/sarajevo.html) također donosi izvještaj o Konferenciji, u kojem se kaže da je “ovo bila prva Konferencija na mjestu zločina koja ne samo da je bila važan znak solidarnosti sa žrtvama nego i ključan izvor informacija za strane učesnike”. Stranica, također, donosi razgovor sa srebreničkim studentima Azmirom Alićem, Elvisom Haskićem te Nerminom Sejdinovićem.
Prof. Marien Levy na internet stranici Univerziteta u Haverfordu piše kako joj je “najupečatiljivije bilo učešće ogromnog broja istraživača i svjedoka iz Bosne i Hercegovine. To je ohrabrilo istraživače diljem svijeta da nastave raditi ono što rade, ali i pokazalo koliko je rad u Bosni i Hercegovini od presudne važnosti za polje istraživanja genocida uopće”.
Jean-Bosca Mutangane,[11] Državni tužilac Republike Ruande, kaže da “je ova konferencija potvrdila njegovo uvjerenje da je jedino što razdvaja Bosnu i Ruandu, ustvari, udaljenost. Ta udaljenost ne smije biti prepreka da naši mali narodi i naši malobrojni stručnjaci, iz Bosne i iz Ruande, imaju lavovski posao koji je pred njima, ali koji je od važnosti za cijelo čovječanstvo (…), a ja bih jako volio da u Ruandi ima Institut koji vašem Institutu može doseći barem do ramena, po organizovanosti, po naporu, po obimnom radu. Svaka vam čast”!
Konferencija je, po ocjeni prof. dr. Keitha Doubta, “bila zaista odlična... Naučio sam puno. Hvala vam”.[12] Za prof. dr. Jamesa E. Wallera Konferencija je bila “veoma dobra”.[13] Prof. dr. Alex Hinton, sa Državnog univerziteta Rutgers (New York-New Jersey), napustio je Konferenciju “sa jako pozitivnim osjećanjem. Bilo je zaista prikladno i divno vidjeti kako primate čestitke za sve što ste Vi (tj. prof. Čekić) i vaše osoblje uradili, kako bi Konferencija bila uspješna. Hvala Vam još jednom”.[14]
Ova je konferencija za Izvršni odbor IAGS-a (prof. dr. Gregory Stanton, prof. dr. Steven Leonard Jocobs, prof. dr. Alex Hinton i prof. dr. Marc I. Sheriman) i Savjetodavno vijeće (prof. dr. Joyce Apsel, Peter Balokian, prof. dr. Daniel Feirstein, prof. dr. Stephen Feinstein, prof. dr. Israel Charny, prof. dr. Herbert Hirsh, prof. dr. Sam Totten i dr.) bila “najbolje organizirana u dosadašnjoj historiji IAGS-a”. Ta je ocjena iznesena i na zvaničnom zatvaranju Konferencije.
[1] Gregory Stanton, e-mail, 22. august 2007.
[2] Israel Charny, e-mail, 7. august 2007.
[3] Helen Jarvis, e-mail, 3. august 2007.
[4] Phillip Kasaija, Genocide Outside of Africa, Press Release (saopćenje za javnost), e-mail, 9. august 2007.
[5] www.ynet.co.il: Kosti neželjene, 21. juli 2007.
[6] Emmanuel Taub, El Genocidio Desconocido, 23. juli 2007. (izvorni tekst poslan poštom).
[7] http://lipstadt.blogspot.com: History on Trial (Historija na Sudu), 12. i 28. juli 2007.
[8] Hayk Demoyan, e-mail te stranica Armenian Genocide Museum, http://genocide-museum.am/iags.html
[9] AINA Press Release, Sarajevo Conference, http://www.aina.org/news/20070716182228.htm
[10] Youth Week, Sarajevo!, European Commission, http://youthweek.eu/sarajevo.htm (Anna Weitz)
[11] Jean-Bosco Mutangana, e-mail, „...qu'il y avait en institut tel comme le votre ici en Rwanda – au moins un qu'il lui pouvait être jusqu'au génoux par son travail énorme, par son organisation, par ses éfforts!“
[12] Keith Doubt, e-mail, 17. juli 2007.
[13] James e. Waller, e-mail, 17. juli 2007.
[14] Alex Hinton, e-mail, 15. juli 2007.