Piše: Hikmet Karčić, naučni saradnik Instituta za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarrajevu
Već dugi niz godina obilježavanje 9. januara, tzv. "Dana Republike Srpske," prolazilo je na margini pažnje bosanskohercegovačke javnosti. Ovaj datum, proglašen neustavnim od strane Ustavnog suda Bosne i Hercegovine, postao je simbol politike secesionizma i glorifikacije ratnih narativa.
Međutim, reakcije posebno bošnjačkih političkih elita i društva u cjelini na ovo obilježavanje bile su, s rijetkim izuzecima, mlake, nedosljedne i često zakašnjele. Ova indiferentnost, koju dodatno otežavaju povremeni pokušaji relativizacije historijskih činjenica unutar same bošnjačke akademske i političke zajednice, otvara ozbiljna pitanja o političkoj zrelosti i strateškoj orijentaciji Bošnjaka i drugih BH patriota u suočavanju s dugoročnim izazovima.
Godinama su parade u Banjoj Luci, Dodikovi provokativni govori i eksponiranje paravojnih (pod plaštom udruženja i drugih organizacija) i policijskih jedinica na obilježavanju 9. januara prolazili gotovo nezapaženo izvan entiteta Republika Srpska. Tek kada su vlasti entiteta RS 2023. godine premjestile dio ceremonije u Istočno Sarajevo, nadomak Baščaršije, bosanskohercegovačka politička elita reagovala je – ne iz principijelnih razloga, nego zbog pritiska javnosti.
Čak i tada, reakcija je bila reaktivna i minimalna, što je vlastima entiteta RS omogućilo povratak sada već tradicionalnim lokacijama, dok su "predstavnici bošnjačkog naroda" ponovo uronili u svojevrsni politički letargični zaborav.
Ovakav pristup ukazuje na duboki nedostatak strateškog promišljanja i odsustvo jasnih crvenih linija. Umjesto proaktivnog djelovanja i jasnog definiranja narativa koji bi štitio bosanskohercegovačke, pa i bošnjačke interese i integritet države, politička scena Sarajeva pokazala se kao dezorijentisana i sklona oportunizmu. Ključno pitanje ovdje nije samo neadekvatna reakcija političkih predstavnika, već i društvena neosjetljivost na šire implikacije ovih događaja.
Dekonstrukcija narativa: Normalizacija negiranja historije
Dodatno zabrinjavajući aspekt jeste normalizacija narativa koji dolaze iz političkog i akademskog establišmenta Republike Srpske. U društvu nerijetko čujemo “zajedničke institucije”, termin koji je izašao direktno iz priručnika SNSD-a i drugih otvorenih antidržavnih stranaka.
Očitiji primjer za to je izjava profesorice sa sarajevskog univerziteta koja je na društvenim mrežama izjednačila 1. mart, Dan nezavisnosti BiH, sa 9. januarom, sugerirajući da su oba datuma simboli odluka koje su "izabrale rat." Ovakve izjave nisu izolirani incidenti, već simptom dublje erozije kolektivnog pamćenja i širenja narativa koji relativiziraju historijske činjenice i zločine počinjene tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu.
Normalizacija ovakvih stavova, koja se nerijetko opravdava potrebom za "pomirenjem," u stvarnosti samo ohrabruje one koji nastoje minimizirati odgovornost za počinjene zločine i institucionalizirati diskriminatorne prakse. Ovo postaje još opasnije u kontekstu sve intenzivnije koordinacije između Republike Srpske i Srbije, koja se ogleda i u deklaracijama poput one sa prošlogodišnjeg "Svesrpskog sabora."
Odgovor mora biti utemeljen, proaktivan i djelotvoran, a to definitivno ne znači preuzimanje narativne matrice od vlasti entiteta RS-a koja se koristi najprije negiranjem identiteta Bošnjaka nazivajući ih “muslimanima”, prijetećim porukama i tonovima, te daljnjim uznemiravanjem stanovništva najavljivanjem mogućih nemira.
Svesrpski sabor i integracija kroz simboliku
Deklaracija "Svesrpskog sabora," održanog 8. juna 2022. godine, jasno ističe namjeru Srbije i entiteta Republika Srpska da zajednički obilježavaju ključne datume, poput 15. septembra (Dan srpskog jedinstva) i 15. februara (Dan državnosti Republike Srbije i Republike Srpske). Ovo se uklapa u širi projekt stvaranja "srpskog sveta," koji se realizira kroz političku, kulturnu i simboličku integraciju.
Posebno je značajan izbor Sretenja, 15. februara, kao zajedničkog praznika.
Iako ovaj datum obilježava donošenje Sretenjskog ustava iz 1835. godine, simbolika koja se vezuje za njega nadilazi historijski kontekst i predstavlja pokušaj političke homogenizacije srpskog naroda na regionalnom nivou. Za Bosnu i Hercegovinu, ovakvo povezivanje entiteta sa državom Srbijom predstavlja direktan izazov suverenitetu i integritetu države, iako se to maskira u "kulturno povezivanje" koje na nacionalnom nivou nije sporno kada je zaista u pitanju kultura, folklor i drugi narodni običaji i tradicije.
Strategija "povlačenja u sjenu": Novo pakovanje stare agende
Pomak fokusa sa 9. januara na datume poput 15. februara ili 15. septembra može se čitati kao taktički potez vlasti Republike Srpske, koji ima za cilj smanjenje međunarodnih pritisaka, dok se dugoročno održava i proširuje separatistički narativ. Ova strategija "povlačenja u sjenu" omogućava vlastima Republike Srpske da nastave svoju agendu bez direktne konfrontacije s Ustavnim sudom BiH ili međunarodnom zajednicom.
U konačnici, neadekvatna reakcija posebno bošnjačkih političkih elita i društva na ove procese otkriva ozbiljan deficit političke zrelosti i vizije.
Suočavanje s izazovima koji dolaze iz entiteta Republika Srpska i Srbije zahtijeva duboku analizu, odlučnu reakciju i strateško planiranje. Potrebno je graditi narativ koji jasno artikulira historijske činjenice, brani državne interese i sprječava relativizaciju ratnih zločina i neustavnih političkih praksi.
Izvor: Preporod.info