Za razliku od ostalih država u svom susjedstvu, Bosna i Hercegovina kao država nastala je bez bilo kakvog prethodnog planiranja neke njene nacionalne političke elite. Ona je jednostavno tvorevina historije.
Od 1878. do 1992. godine nalazila se pod vlašću različitih država koje su sada - za razliku od nje - samo historijsko sjećanje. U istom vremenu narodi iz bosanskohercegovačkog susjedstva su planirali i nastojali ostvariti svoje nacionalne države. Od početaka njihovih planova i nastojanja u njima je zamišljana i teritorija Bosne i Hercegovine.
Najznačajnija historijska politička prekretnica u vezi s nastankom sadašnje bosanskohercegovačke države jeste period komunističke vlasti nad Bosnom i Hercegovinom. U tom dobu ona je stekla pravni status koji ju je potpuno izjednačio s republikama čije su nacionalne elite zamišljale zaposjedanje njene teritorije. U saveznoj državi, ravnopravno sa ostalim republikama, izgrađivane su i razvijane njene republičke institucije od kojih su one najvažnije imale osobine državnih. Ustav savezne države je to omogućavao. Njene naslijeđene geografske granice postale su i očvrsle kao historijske, postale republičkim, odnosno državnim.
U vremenu raspada savezne države, dok su nacionalne političke elite susjednih republika nastojale ostvariti vlastite države, bosanskohercegovačko rukovodstvo nije imalo nikakvih zamisli o nezavisnoj državi. Predvođeno Alijom Izetbegovićem pokušavalo je pronaći način opstanka Jugoslavije u kojem bi bili zadovoljeni politički interesi svih republika i njihovih nacionalističkih rukovodstava. Bila je to iluzija jer su ta rukovodstva već imala planove o stvaranju svojih nacionalnih država. U tim planovima zauzimanje Bosne i Hercegovine i međusobna podjela njene teritorije bilo je od najvišeg značaja. Tek s preporukama međunarodne zajednice na samom kraju 1991. bosanskohercegovačko rukovodstvo odlučilo je pokrenuti Bosnu i Hercegovinu putem njene državne nezavisnosti. Bez ikakvog političkog plana i vojne pripreme historija ju je gurnula tim pravcem.
Republika Srpska je nastala dobrim planiranjem i sa odličnom vojnom pripremom i to ne onim koje je provela Srpska demokratska stranka. Ona je plod političkog planiranja srpske nacionalne elite iz 19. stoljeća, ali se nije mogla ranije ostvariti radi ispriječavanja snažnijih država koje su imale svoje interese u Bosni i Hercegovini. Republika Srpska je politički i vojnički nastavak takozvanog ustanka u Bosni i Hercegovini 1875-1878. čiju planiranu završnicu je neočekivano promijenila Austro-Ugarska svojom okupacijom Bosne i Hercegovine i tako je odgodila za više od jednog stoljeća.
Od sredine osamdesetih godina 20. stoljeća počele su srbijanske vojne pripreme za okupaciju teritorije Bosne i Hercegovine (reforma oružanih snaga koja je devastirala, razoružala i onesposobila bosanskohercegovačku Teritorijalnu odbranu). Nakon uništavanja bosanskohercegovačke Teritorijalne odbrane i razoružavanja njenih mogućih branilaca, savezna vojska dobro je naoružala srpsko stanovništvo u Bosni Hercegovini.
Tek tada su se razmahale političke pripreme Srpske demokratske zajednice. Uz pomoć srpskog stanovništva u Hrvatskoj, svojih regularnih jedinica iz Srbije i Crne Gore, dobrovoljaca iz Srbije organizovanih u takozvanim paravojnim jedinicama i srpskih "teritorijalaca" iz Bosne i Hercegovine Jugoslavenska narodna armija izvršila je agresiju na Hrvatsku od sredine ljeta do kraja 1991. godine.
Tu je agresiju iskoristila da u Bosni i Hercegovini izvrši kvalitetan raspored svojih snaga, te naoruža, vojnički ustroji i pripremi bosanskohercegovačke Srbe za njenu okupaciju, odnosno za formiranje RS i njeno nasilno odvajanje od Bosne i Hercegovine. Od ljeta 1991. do januara 1992. savezna vojska ostvarila je sve potrebne pretpostavke za formiranje i održavanje RS. U Bosni i Hercegovini još uvijek je bila regularna i legalna oružana sila radi čega je bosanskohercegovačko republičko rukovodstvo bilo nemoćno da se suprostavi njenom djelovanju. Vojnički svakako da nije ni moglo jer nije raspolagalo potrebnim resursima.
Republika Srpska nije nastala spontano, bez političkog plana i dobre vojničke pripreme. Na dan kada je proglašena već je imala većinu zamišljene bosanskohercegovačke teritorije pod svojom kontrolom, izgrađene institucije i organe vlasti i dovoljno naoružanja da je odbrani. Istovremeno su kadrovi Srpske demokratske zajednice maksimalno devastirali organe i institucije Bosne i Hercegovine. Nasuprot RS i JNA koja joj je obezbijedila teritoriju i osigurala kvalitetnu oružanu zaštitu stajala je rasturena i razoružana bosanskohercegovačka Teritorijalna odbrana, devastirano ministarstvo unutrašnjih poslova i malobrojne slabo opremljene i naoružane paravojne formacije bosanskohercegovačkih patriota. Stabilnost i budućnost Bosne i Hercegovine dodatno su narušavali neprijateljski politički planovi hrvatskog predsjednika koji ih je nastojao ostvariti preko formiranih hrvatskih zajednica u Bosni i Hercegovini. To je uveliko olakšalo formiranje i opstanak RS.
Do kraja maja 1992. savezna vojska završila je svoju ulogu u formiranju i vojničkom održavanju RS, te se mirno povukla iz Bosne i Hercegovine. Za RS je rasturila i razoružala bosanskohercegovačku Teritorijalnu odbranu, bez otpora je okupirala većinu teritorije planirane za RS, a koristeći svoj legalni status u Bosni i Hercegovini. Ustrojila je i naoružala vojsku RS. Ostavila joj je odlične mogućnosti operativno-taktičkog razvoja i dovoljno materijalno-tehničkih sredstava da vojnički zaposjedne ostatak planirane teritorije koju ona nije mogla iz političkih razloga. Vojsci RS, uz to, preostalo je još da s te teritorije protjera bošnjačko i hrvatsko stanovništvo što je ona i učinila veoma brzo.
Ipak, oružani otpor bosanskohercegovačkih patriota 1992-1995. onemogućio je realizaciju svih srbijanskih ciljeva u Bosni i Hercegovini koje su nastojali ostvariti preko RS. Ciljevi koji su ostvareni jesu zadržavanje većeg dijela zaposjednute teritorije kroz srpski entitet, njeno etničko čišćenje od Bošnjaka i Hrvata i izgradnja autonomnih entitetskih organa i institucija vlasti koje lahko mogu postati državnim. Neostvareni politički cilj, onaj završni, je potpuno odvajanje RS od Bosne i Hercegovine. Mislim da Srbiji nije važno da li će joj se on priključiti ili nastaviti funkcionisati kao nezavisna država. U ovom političkom momentu više bi joj odgovaralo ovo drugo (tada bi u Evropi bile dvije, a ne jedna srpska država što ima svoj značaj).
S obzirom na dugotrajno i kvalitetno planiranje nastanka RS, velike političke napore i ogromne vlastite i materijalne i ljudske žrtve za njen opstanak 1992.-2024. uvjeren sam da Srbija nikada neće odustati od namjere da ostvari i taj jedini preostali, završni, cilj.
Izvor: Stav.ba